Sztuka oświecenia – co trzeba wiedzieć o tej epoce? Powtórka maturalna!

Sztuka oświecenia, rozwijająca się w drugiej połowie XVIII wieku, odzwierciedlała fundamentalne przemiany intelektualne i społeczne epoki, stawiając na piedestale: rozum, harmonię i uniwersalne wartości. Najpełniej rozbrzmiała we Francji, gdzie Jacques-Louis David stworzył swoje monumentalne obrazy w stylu klasycystycznym oraz w Polsce, gdzie król Stanisław August Poniatowski wspierał rozwój sztuk plastycznych, a dzięki niemu pozostały w naszym kraju takie dzieła, jak portrety królewskie zdobiące Zamek Królewski i Łazienki. Była ważna, ponieważ niosła przesłanie wiary we własny rozum, będące motorem rewolucji kulturowej i łączyła tradycję z nowoczesnością, tworząc most pomiędzy dawnymi a współczesnymi ideami.

Do góry

Sztuka oświecenia – cechy charakterystyczne

Epoka oświecenia, trwająca od końca XVII wieku do XVIII wieku, charakteryzowała się: racjonalizmem, empiryzmem oraz odkrywaniem świata poprzez własny rozum. W Polsce oświecenie związane było z panowaniem Stanisława Augusta Poniatowskiego, który wspierał rozwój: nauki, sztuki i kultury w duchu klasycyzmu. Sztuka tego okresu, inspirowana tradycjami starożytnymi i ideałami harmonii, elegancji oraz dekoracyjności, wpływała na rozkwit: malarstwa, rzeźby oraz architektury.

Jakie są cechy charakterystyczne sztuki oświecenia?

• dążenie do harmonii i symetrii – sztuka oświecenia kładła nacisk na: proporcjonalność, porządek i równowagę, co znajdowało odzwierciedlenie w: malarstwie, architekturze, a także rzeźbie inspirowanej klasycznymi wzorcami antycznymi,

• klasycyzm jako dominujący styl – charakterystyczny nurt epoki, odwołujący się do tradycji starożytnej Grecji i Rzymu, cechujący się: prostotą, elegancją oraz umiłowaniem racjonalizmu i logiki,

• propagowanie edukacyjnej funkcji sztuki – twórczość artystyczna miała nie tylko cieszyć oko, ale również wychowywać społeczeństwo, przekazując wartości moralne oraz wzorce obywatelskie,

• racjonalizm i oparcie na rozumie – sztuka była tworzona w oparciu o zasady rozumu, unikając przesady i emocjonalności charakterystycznych dla baroku,

• tematyka mitologiczna i historyczna – w dziełach artystycznych często sięgano po wydarzenia z historii bądź mitologii jako narzędzia dydaktycznego i sposobu ukazania uniwersalnych wartości,

• sentymentalizm w ogrodach i literaturze – sztuka oświecenia była również wyrazem ludzkich emocji, co widoczne było szczególnie w popularnych w tej epoce ogrodach sentymentalnych i twórczości literackiej,

• współdziałanie sztuki z nauką i filozofią – sztuka oświeceniowa czerpała inspiracje z odkryć naukowych oraz idei filozoficznych epoki, co wpływało na jej racjonalność, a także dydaktyczność.

Oświecenie zmieniało podejście do sztuki i kultury, ukierunkowując je na dydaktyzm, przyjemność oraz nadawanie głębszego znaczenia dziełom artystycznym. Przyczyniło się do odkrycia nowej estetyki, w której klasycyzm łączył się z elegancją i tradycją, a sztuki plastyczne stały się nośnikiem wyższych wartości kulturowych.

Do góry

Jakie style w sztuce dominowały w oświeceniu?

Epoka oświecenia wprowadziła do sztuki wyraziste style, jakie odzwierciedlały idee: racjonalizmu, harmonii i postępu. Twórczość artystyczna tej epoki charakteryzowała się: poszukiwaniem piękna w porządku, elegancji i prostocie, a także nawiązywała do antycznych tradycji. W jej ramach dominowały style wyrażające zarówno racjonalność, jak i emocjonalność, w zależności od nurtów i celów estetycznych artystów.

Do stylów, jakie dominowały w epoce oświecenia, zaliczymy:

• klasycyzm – styl królujący w sztuce oświecenia, nawiązujący do tradycji starożytnej Grecji i Rzymu, oparty na: prostocie form, harmonii, równowadze oraz umiłowaniu racjonalizmu,

• rokoko – styl charakteryzujący się: dekoracyjnością, delikatnością i zamiłowaniem do asymetrycznych ornamentów, popularny szczególnie w architekturze wnętrz, a także sztuce użytkowej, odzwierciedlający przyjemność i elegancję,

• sentymentalizm – nurt łączący sztukę z emocjami, szczególnie widoczny w malarstwie pejzażowym, jak również projektowaniu ogrodów, wyrażający uczuciowość i refleksję nad naturą oraz człowiekiem.

Sztuka oświecenia była świadectwem dynamicznych przemian kulturowych, łącząc wartości intelektualne z estetycznymi. Twórczość artystów tego okresu miała na celu nie tylko zachwycać odbiorców, ale również inspirować ich do zgłębiania idei rozumu, piękna i postępu, które stały się fundamentem nowoczesnej cywilizacji.

Do góry

Popularność dzieł o tematyce mitologicznej w oświeceniu

W epoce oświecenia tematyka mitologiczna zyskała niezwykłą popularność, będąc nośnikiem zarówno klasycznych ideałów piękna, jak i głębszych treści filozoficznych. Mitologia, w szczególności grecka i rzymska, stała się dla artystów nie tylko inspiracją estetyczną, ale także środkiem do wyrażenia uniwersalnych prawd o naturze człowieka oraz społeczeństwa. W sztukach plastycznych, takich jak malarstwo i rzeźba, tematy mitologiczne służyły do ukazania: harmonii, elegancji i doskonałości formy, co doskonale wpisywało się w założenia stylu klasycystycznego. Przykładem może być „Przysięga Horacjuszy” Jacques’a Louisa Davida, gdzie mitologiczne motywy posłużyły do zobrazowania wartości takich, jak lojalność i poświęcenie. W drugiej połowie XVIII wieku tematyka mitologiczna stała się również ważnym elementem projektowania ogrodów sentymentalnych, gdzie nawiązania do mitów miały tworzyć atmosferę refleksji i melancholii. Ta fascynacja mitologią nie była jednak czystą kontemplacją przeszłości, lecz wyrazem przekonania, że starożytne wartości mogą być przewodnikiem dla współczesnych, podkreślając znaczenie racjonalizmu, porządku i piękna w życiu człowieka.

Do góry

10 najważniejszych reprezentantów sztuki oświecenia i ich dzieła

Sztuka oświecenia odzwierciedlała filozoficzne i estetyczne ideały epoki, opierając się na: racjonalizmie, harmonii i klasycystycznym zamiłowaniu do porządku. Artyści tego czasu, zarówno malarze, jak i rzeźbiarze, architekci oraz literaci, kształtowali swoje dzieła w oparciu o wzorce antyczne, dążąc do ukazania doskonałości formy i treści, co miało wzbudzać podziw i edukować społeczeństwo. Wielu z nich stworzyło dzieła, które stały się symbolem całej epoki, zarówno w Europie, jak i w Polsce.

Jakich 10 najważniejszych reprezentantów sztuki oświecenia powinniśmy wyróżnić i zapamiętać?

1. Canaletto (Bernardo Bellotto) – malował obrazy Warszawy, w tym Zamku Królewskiego i Łazienek Królewskich, dokumentując architekturę w stylu klasycystycznym z wyjątkową dbałością o szczegóły.

2. Élisabeth Vigée-Lebrun – portretowała najważniejsze postaci epoki, w tym Madame de Pompadour, ukazując elegancję i dekoracyjność stylu rokoko.

3. Francesco Guardi – tworzył pejzaże Wenecji, łącząc rokoko z elementami nastrojowości i subtelności.

4. Jacques-Louis David – był nadwornym malarzem Napoleona, stworzył dzieło „Przysięga Horacjuszy”, ukazujące klasyczne ideały męstwa i poświęcenia.

5. Jean-Baptiste Greuze – koncentrował się na tematyce moralizującej, tworząc sceny rodzajowe, które podkreślały rolę cnót rodzinnych i społeczeństwa.

6. Marcello Bacciarelli – nadworny malarz króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, odpowiedzialny za portrety monarchy oraz dekoracje Zamku Królewskiego i Łazienek.

7. Robert Adam – architekt, który łączył klasycyzm z nowatorskimi rozwiązaniami, projektując eleganckie wnętrza rezydencji.

8. Thomas Gainsborough – tworzył portrety angielskiej arystokracji, łącząc rokoko z delikatnością pejzażu.

9. William Hogarth – znany z moralizujących obrazów i grafik, które krytykowały społeczne przywary i zachęcały do reform.

10. Wolfgang Amadeus Mozart – chociaż znany przede wszystkim jako kompozytor, jego twórczość odzwierciedlała harmonię i emocjonalność sztuki oświecenia.

Twórczość tych artystów i ich dzieła odzwierciedlały nie tylko filozoficzne założenia epoki, ale także dążenie do edukacji społeczeństwa poprzez piękno i harmonię. Każde z ich dzieł było głosem w dyskusji nad miejscem człowieka w świecie, wypełniając misję oświecenia, które łączyło estetykę z wartościami moralnymi.

Do góry

Jacques-Louis David – dlaczego nadwornym malarzem zaczęto interesować się po jego śmierci?

Jacques-Louis David, jeden z najbardziej wpływowych malarzy oświecenia, zaczął przyciągać szczególną uwagę badaczy i miłośników sztuki dopiero po jego śmierci, gdy jego dzieła zaczęto interpretować nie tylko jako klasyczne wzorce malarstwa, ale także jako zwierciadło burzliwych czasów rewolucji francuskiej i napoleońskiej epoki. Dopiero wtedy dostrzeżono, że jego ikoniczne obrazy takie, jak „Przysięga Horacjuszy” czy „Śmierć Marata”, nie były wyłącznie manifestacją klasycystycznej harmonii i moralności, lecz głębokim komentarzem politycznym, który odważnie balansował między propagandą a uniwersalnymi wartościami. David, mistrz narracji wizualnej, w swoich dziełach łączył techniczną doskonałość z emocjonalną intensywnością, co czyniło je fascynującym źródłem refleksji zarówno nad sztuką, jak i historią.

Do góry

Dlaczego portret Stanisława Augusta Poniatowskiego przywołuje się tak często?

Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego, często przywoływany jako ikona malarstwa oświecenia, fascynuje zastosowaniem subtelnych, ale wyrafinowanych trików malarskich, które oddają ducha epoki. Jasna, niemal eteryczna kolorystyka, tak typowa dla klasycyzmu, podkreśla oświeceniowy racjonalizm i harmonię. Perspektywa centralna, doskonale skonstruowana w duchu proporcji, kieruje uwagę widza na postać monarchy, a jednocześnie pozostawia miejsce na symbolikę – insygnia władzy oraz elementy nawiązujące do tradycji intelektualnych epoki, np. książki czy globus. Zręczne modelowanie światłem uwypukla godność i spokój monarchy, a zarazem subtelnie oddaje jego oświeceniowy ideał „króla-filozofa”. To dzieło mistrzowsko łączy monumentalność władzy z bliskością ludzkich wartości, sprawiając, że pozostaje ono nie tylko hołdem dla Stanisława Augusta, ale również świadectwem estetycznego geniuszu epoki, jaka w pełni wierzyła w moc rozumu i piękna.

Do góry

Rzeźba oraz sztuka ogrodnicza w okresie oświecenia

Rzeźba i sztuka ogrodnicza w okresie oświecenia stanowiły harmonijną symfonię estetyki i idei, w której każdy detal odzwierciedlał humanistyczny zachwyt nad pięknem natury, a także ludzkiego ducha. Rzeźby, inspirowane klasycyzmem, najczęściej przedstawiały: postacie mitologiczne, filozofów bądź bohaterów historycznych w spokojnych, pełnych dostojeństwa pozach. Ciała rzeźbionych postaci cechowała doskonała harmonia proporcji, a każdy fałd szaty czy gest dłoni był subtelnie dopracowany, by oddać nie tylko fizyczną, ale i intelektualną doskonałość. Z kolei ogrody oświeceniowe – zwane sentymentalnymi – były miniaturowymi wszechświatami, które odzwierciedlały łagodny porządek natury. Symetryczne aleje, urocze altany i sztuczne ruiny zapraszały do refleksji, zaś dbałość o ich utrzymanie była wyrazem szacunku dla przyrody jako nauczycielki harmonii. Opiekowano się nimi pieczołowicie, ponieważ postrzegano je jako przestrzenie duchowego i intelektualnego odrodzenia, gdzie człowiek mógł w spokoju zgłębiać swoje myśli, a ponadto odkrywać sens życia. Były to nie tylko miejsca odpoczynku, ale również symboliczne manifestacje oświeceniowych ideałów rozumu, piękna i jedności człowieka z naturą.

Do góry

Jaki wpływ odegrała sztuka oświecenia na kolejne pokolenia?

Sztuka oświecenia pozostawiła niezatarty ślad w kolejnych pokoleniach, otwierając nowe perspektywy na: piękno, harmonię i myślenie krytyczne. Klasycyzm, będący jej filarem, zainspirował artystów do poszukiwania idealnych proporcji i uniwersalnych wartości, nawiązujących do antycznych ideałów, a jednocześnie podkreślały znaczenie rozumu i wiedzy. Dzięki temu nurtowi przyszłe epoki, takie jak romantyzm czy realizm, mogły rozwijać się w dialogu z przeszłością, kontynuując refleksję nad ludzką naturą i relacją człowieka z historią. Dziedzictwo oświecenia to także świadectwo, że sztuka może być narzędziem edukacji, a ponadto wyrazem społecznych przemian – cechą, rezonującą do dziś.

Do góry

Sztuka oświecenia. Podsumowanie

Sztuka oświecenia to triumf: rozumu, harmonii i ponadczasowych wartości, które ukształtowały estetykę i filozofię na długie dekady. Podkreślając piękno klasycznych proporcji i siłę intelektu, artyści tego okresu tworzyli dzieła odzwierciedlające ideały: równości, wiedzy i postępu. Architektura zyskała nową logikę, inspirowaną antykiem, rzeźby przepełniały delikatność, jak też dostojeństwo, a malarstwo opowiadało o heroicznych cnotach oraz subtelnych emocjach, otwierając drzwi do pełniejszego zrozumienia ludzkiej natury. Oświecenie nauczyło przyszłe pokolenia, że sztuka nie jest jedynie ozdobą rzeczywistości – jest jej świadectwem i głosem, jaki potrafi zmieniać świat. Ponadto oświecenie zweryfikowało myślenie ludzi w tzw. „wiekach ciemnych”, zapewniając wyjście człowieka ze sztywnych schematów myślowych oraz behawioralnych, dzięki czemu oświeceniu towarzyszył prawdziwy przełom, a nawet rozkwit intelektualnego myślenia nie tylko myślenia, ale nade wszystko działania.

Do góry